"Хатын - айыл5а киэргэлэ"
( Бэhис кылааска ыытыллыбыт интегрированнай аhа5ас уруок)

Уруогу ыыттылар:
Гуляева Мария Андреевна география уонна экология учуутала,
Иванов Владислав Русланович, туос куруhуогун салайааччыта

Уруок темата: "Хатын - айыл5а киэргэлэ"

Уруок сыала: Тулалыыр айыл5абыт кэрэтин, туhатын ейдетуу, кинини харыстыыр, араначчылыыр иэйиитин иитии, хатын туhунан ейдебулу чинэтии.

    Тэрилэ:
  1. Хатын ойуута.
  2. О5олор уруhуйдара.
  3. Туос иhиттэр, саха быhа5а, чороон.
  4. Хатынтан ыллыллыбыт эмтээх чээрэ.
  5. Айыл5а туhунан ырыа истии.
  6. Проекка хатын уонна туос оноhуктары кердеруу.
  7. Тереебут дойдум кинигэтэ.

Уруогу ыытыы былаана:

I. О5олор кун-дьыл ис туругун кэпсииллэр.

II. Учуутал кэпсээнэ.

1) Хатыны хоhуйуу уонна ойуулааhын. Хатын - Саха сирин айыл5атын биир саамай мааны маhа. Хатыны хоhуйбатах поэт суох, хатыны кэрэхсээбэтэх саха баар буолуон сатаммат. (О5олор хатын туhунан ейтен суруйууларын аа5аллар).

Учуутал: Мин санаабар Тубэ5э саамай кэрэ мас - хатын. Кини Тубэ айыл5атын киэргэтэр мас. Хатын сонун уларыта сылдьар. Кыhын манан буолар, сайынын куех солко былааччыйатын кэтэр. Хатын мас элбэх ырыа5а, хоhоонно хоhуйуллубут мас. Хатын маhы кэрэ кыыска холоон элбэх суруйааччылар олус учугэй ырыалары, хоhооннору айбыттара.

2) Хатын туhунан хартыыналары быhаарыы. Хатын мас - кыыс дьахтар уунээйитэ. Хатын лабаата кыыс о5о суhуо5а буолан сиккиэр тыалга угус утуэ иэйиилэри куертуу ме5ул-ме5ул хамсаамахтыыр. (магнитофонна хатын туhунан ырыа).

3) Хатын уратыта:

  • а) Пионер мас. Уот сиэбит сиригэр, маhа кэрдиллибит ырааhыйалларга урут хатын уунэр.
  • б) Наhаа тулуурдаах мас. Саппаhыттан ке5урэтинэр, ол оннугар уотуттан куус-уот киллэринэр, куех сэбирдэхтэрин элбэтинэн хотугу тыйыс айыл5а кыhар5аннарыгар кыайтарбат эбит. Кимиэхэ эбии баарый?

    Учуутал: "Хатынчааным"
    Били куhун олорпут
    Хатынчааным тыллыбыт
    Халын хаары уллунэн
    Хата бэркэ кыстаабыт.
    Силис тардан силигилиэ
    Сэбирдэ5э ситиhиэ,
    Чыычаах кэлэн дьиэтийиэ,
    Дьикти ырыа дьиэрэйиэ.

    4) Хатын суолтата:

  • а) Микробтары елерер фитонидтар "фабрикаларынан" буолар. Онон хатын эйгэтэ доруобуйа5а олус туhалаах, чэгиэн-чэбдик салгыннаах.
  • б) Былыр кумаа5ы суо5ар туоска суруйуу тар5ана сылдьыбыт. Хатын мас туоhа саха сиригэр сункэн суолталана сылдьыбыт. Саха тылыгар "туос биэдэмэс" диэн ейдебул баар. Ол аата сир-уот уллэhигин биэдэмэhэ туоска суруйа сылдьыбыттар.
  • в) Хатын - эмтээх уунээйи. О5олор ейтен суруйууларын аа5аллар.
    Учуутал: Хатын сэбирдэхтэрин, унугэстэрин настойдаан баран буер, хабах, быар ыарыытыгар, маас онорон тирии бааhын эмтииргэ, чээрэтин -гастриты, куртах бааhын, искэн ыарыыларын эмтииргэ тутталлар.
  • г) Былыр сахалар туоhу суегэйи кытта буhаран хара ыаhы оностон тиис ыарыытын билбэт этилэр.
  • д) Хатын мастан энергия ылыы. Мастан 1,5 м тэйиччи туруохха; 0,5 хаалыар дылы бытааннык маска чугаhыыбыт. Мас аттыгар 10 мун. Икки илиибит итийиэр диэри турабыт. Кун тахсыытын кэмигэр эмиэ туруохха сеп (хайдах оноhуулары о5олорго кердеребун).

    О5олор бэйэлэрин туос оноhуктарын кэпсииллэр

    Владислав Русланович кэпсээнэ:

    5) Туоhу хастааhын быраабылара. Былыр туос элбэххэ туттулар буолан, туоhу эрдэ бэлэмнииллэр. Саас ыам ыйын ортотуттан бэс ыйа бутуер диэри, сылаас ардахтаах куннэ хастыыллар, маннык куннэ туос туох да эрэйэ суох хастанар. Ыам ыйыгар хатын сэбирдэ5э тахсан эрдэ5инэ уутуйар, туос ирэн этиттэн арахсар, босхо сылдьар. Кун уота кербет, кулуккэ ууммут хатын ис ха5ын алдьаппакка уеhэттэн аллара хайа суруйаллар. Туос тургэнник арахсар, ис ха5а алдьамматах хатын куурбат, хаппат.

    6) Ебугэлэрбит хатынна сугуруйэр итэ5эллэрэ. Сахалар итэ5эллэринэн дойду иччитэ баай хатынна олорор. Хатын бары куhа5антан, елууттэн-сутууттэн быыhыыр-абырыыр айыы маhа эбит. Саха айыл5аны ытыктыыр ураты бэлиэтэ салама буолар. Салама бу сири тыытыма, бу маhы ытыктаа диэн суолталаах буолар.

    7) Туос оноhуктары билиhиннэрии. О5олоор, эhиги туос иhиттэр араастарын теhе билэ5ит? Ханна кербуккутуй (музейга, ыалга)? Билигин итиннэ баар туос иhиттэри билиhиннэриэм. Манна баар ыа5айа. Ыа5айа диэн 7 киилэ5э диэри киирэр истээх иhит буолар. Ыа5айаны туохха туhаналлара буолуой? (сир аhыгар, ынах ыарга, уу баhарга). Бу чабычах. Чабычах улахан да кыра да буолуон сеп. Чабычахха арыы таптайаллар, уут, суорат, суегэй куталлар. Туос иhиттэр суолталарын билэ5ит дуо? (Чэпчэкилэр, бе5елер, ас амтанын уларьшпаттар).

    III. Тумук. Мария Андреевна ыытар:

      Мин айыл5алыын хайдах алтыhабын? (Как я воспринимаю природу?)
    • Хатын кэрэтин (эстетическай ерутун быhаарыы)
    • Хатыны уерэтэн билии ылыы (когнитивнай ерутун быhаарыы)
    • Хатыны харыстааhын (этическай ерутун быhаарыы)
    • Хатыны туhаныы (прагматическай ерутун быhаарыы)

    IV. Айыл5аны таптааччыга курэхтэhии:

    1. Ким хахыйахтары тоhутта? (Тайах).
    2. Ким тиити то5ута тарбаата? (Эhэ).
    3. Таабырын: Ор5о-дьор5о сыhыллан эрэр. Туерт ба5ана сыhыллан эрэр. (Ыт тайа5ы урэрэ).
    4. Ойуур устун дьэрэкээн танастаах о5олор сырсаллар уhу. (Мо5отойдор). Викторина:
    5. Кымырда5ас кыhын кэлэригэр хайдах бэлэмнэнэрий? (Уйаларын аанын саптан баран, бары биир камера5а мустан кыстыыллар).

    VI. Санаа атастаhыыта

    • Эhиги бу уруокка тугу сананы биллигит?
    • Уруогу себулээтигит дуо? То5о?

    VII. Дьиэ5э улэ. Ейтен суруйууну ситэрэн а5алыы.

    VIII. Сыанабыл:

    Барданов Ваня
    Гуляев Айсен
    Дьяконов Данил
    Павлов Коля
    Сивцев Ариан
    Шестаков Ваня
    • Hosted by uCoz